Bevroren online: beeldplaat (2)

 

Ontwikkelteam beeldplaat met in het midden Klaas Compaan (© Philips)
In 1969 demonstreerde ir. Klaas Compaan, onderzoeker bij het Natuurkundig laboratorium (Natlab) van Philips, een prototype van de optische beeldplaat met een diameter van 30 cm en opslagcapaciteit van 324Mb. In tegenstelling tot de vinyl muziekplaten kende deze plaat geen groeven, maar een lint met putjes. Het was ook niet een naald van een grammofoon die zich mechanisch door groeven ploegde, maar een laserbundel tastte putjes af.

 

Terwijl de technici de beeldplaattechnologie verder ontwikkelden, werd door andere Philips-mensen nagedacht over de toepassingsmogelijkheden van de beeldplaat. In 1971 werd Thijs Chanowski, toen succesvol AV-producent van onder meer de televisieserie De Fabeletjeskrant, en Erik de Vries, de nestor van de Nederlandse televisie, uitgenodigd om van gedachten te wisselen met Liong Tan, hoofd van de videogroep van het Natlab. Zij zagen de beeldplaat als een interactief voorlichtings- en opleidingsinstrument. Een beeldplaat voor het Nederlands Zuivelbureau werd het eerste voorbeeld van een interactieve beeldplaat, gericht op verschillende doelgroepen. Menustructuren en koppelingen met teletekst-overlays maakten die differentiatie mogelijk

Introductie van de beeldplaatspeler in 1995 (foto Collection Jak Boumans; foto Collection Jak Boumans)

Maar de marketingafdeling van Philips en andere bedrijven zagen meer heil in het gebruik van de beeldplaat als medium voor de opslag van film onder de naam Laservision. De consumentenmarkt kwam schuchter op gang, maar werd wreed verstoord door de videobandtechniek van JVC, Sony en ook van Philips. De strijd tussen videobandformaten met JVC met VHS, Sony met Betamax en Philips met V2000, werd gewonnen door JVC, aangezien bij de VHS recorder een groot aantal voorbespeelde banden met o.a. soft porno werd geleverd. Ondanks de fantastische kwaliteit van de Betamax van Sony, won JVC dank zij de portfolio. Het betekende het einde van de beeldplaat op de consumentenmarkt. Maar aangezien de beeldplaat ingeblikte deskundigheid vertegenwoordigde, die overal en altijd inzetbaar was, werden er toepassingen in opleiding, vorming en training, voorlichting, marketing en archivering.

 

Domesday systeem, bestaande uit een Acorn computer en beeldplaatspeler (foto BBC CC BY 3.0)

Een van de mooiste toepassing van beeldplaten is het Britse Domesday-project van de BBC in samenwerking met Acorn Computers en Philips. Het uiteindelijke resultaat bestaat uit twee beeldplaten, die een inventarisatie van de Britse samenleving anno 1986 bevatten. Het Domesday-project is geproduceerd naar het voorbeeld van het Domesday boek van 1086, waarin 13.418 plaatsen in de Engelse graafschappen ten zuiden van de grens met Schotland worden vermeld. Op de Domesday-beeldplaten zijn 23.000 hedendaagse kaarten te zien, aangevuld met statistieken, tekst, beeld en geluid.

Beeldplaat Dutch Royal Library Disc van de KB (© foto Collection Jak Boumans; beeldplaat eigendom Collection Jak Boumans)
In Nederland liet in 1987 de Koninklijke Bibliotheek met steun van het    ministerie van Onderwijs en Wetenschappen de Dutch Royal Library Disc  produceren met 7.000 illustraties van in haar bezit zijnde middeleeuwse boeken. In 1984 produceerde Uitgeverij Het Spectrum een beeldplaat met 54.000 illustraties van de Grote Spectrum Encyclopedie. Ook werd een beelddatabank voor de reclame-industrie en uitgeverij opgezet en op een aantal beeldplaten gerealiseerd (helaas ging het bedrijf spoedig erna failliet). Maar ook kwamen er beeldplaten voor de opleiding van kraanmachinisten van het containerbedrijf ECT en instructiemateriaal voor het repareren van DAF vrachtwagens.

Hoes van de beeldplaat met illustraties van de Grote Spectrum Encyclopedie (© foto Collection Jak Boumans; beeldplaat eigendom Collection Jak Boumans)

De oplages van de beeldplaten waren uiteraard beperkt. De productie van interactieve beeldplaten groeide volgens Philips in Nederland van 40 titels in 1986 naar 125 in 1987 en iets meer dan 200 in 1988. De oplage per product lag gemiddeld tussen de 20 en 30 exemplaren. Van de geproduceerde titels is maar weinig meer over. Als beeldplaten al  terug te vinden zijn, dan zijn ze niet afspeelbaar bij gebrek aan een beeldplaatspeler. In 1991 werden in de lijst van Optische Media Projecten in Nederland, opgesteld door Electronic Media Reporting (EMR), slechts 55 beeldplaatprojecten geïdentificeerd. Dat jaar was precies het omslagpunt van de beeldplaat naar de multimedia cd-rom.