Nederlandse PersDatabank

Lees nu in het InCT.archief van de digitale geschiedenis: Geen plaats voor de Nederlandse PersDatabank bit.ly/2aQ95Kg

Schermprint in NRC Handelsblad (21/4/1990), beschikbaar via Delpher

 

36 jaar geleden: proef eerste publieke online informatiedienst

Recentelijk schreef ik over het eerste webarcheologisch project in Nederland ‘DDS herleeft ‘’dat men met dit project twee decennia kan terugkijken naar de introductie van internet in Nederland. Ik uitte daarbij ook de wens, dat het mooi zou zijn “als we nu ook de eerste online publieksdienst Viditel van 1980 zouden kunnen nabouwen en online beschikbaar stellen, zodat men kan voelen hoe het was om via videotex informatie tot zich te nemen”. Tenslotte was het informatiesysteem anders dan internet en gebaseerd op een boomstructuur; bovendien bestond de pagina-opmaak uit combinaties van mozaïekblokjes.

Ik gaf tevens twee mogelijke vindplaatsen voor Viditel artefacten aan. Misschien heeft de opvolger van de PTT, KPN, nog een paar tapes liggen. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn de opvolger van het PTT museum, het Museum voor Communicatie, dat op het ogenblik in een verbouwing zit en haar depots aan het scannen is. Helaas, voorlopig nog geen reacties.

Vandaag is het precies 36 jaar geleden dat de proef met Viditel (video) door staatssecretaris Smit-Kroes in Sneek werd gelanceerd. Vanaf het begin waren er 150 zelfstandige informatieleveranciers bij betrokken, waaronder Albert Heijn, anp, abn, de Hobby Computer Club, de Stichting Teleac, Postbus 51, ns, klm, anwb, evd, bovag en een aantal uitzendbureaus. Een opvallende aanbieder was reisbureau Ad Latjes uit Tilburg, dat destijds werd ervaren als een luis in de pels van de klm. Latjes gaf klm-tickets uit die buiten Nederland waren aangemaakt en daardoor vaak goedkoper waren dan bij aankoop in Nederland. Ad Latjes zag in Viditel een nieuw verkoopkanaal.

Viditel werd door de PTT gepresenteerd als een publieke dienst, maar toch werden ook videotexdiensten voor besloten gebruikersgroepen (bgg) aangeboden. Zo startte het bedrijf Begotel een informatie- en bevoorradingssysteem voor de muziekdetailhandel.

(knipsel: Collectie Jak Boumans; gift van G.B. Smits) 
Tijl Data, uitgever van de Beurskrant, kende voor haar beursinformatie een publieke toegang, maar ook één voor een besloten groep met betaalde informatie. De toegang tot de besloten groep verliep vanaf 1982 via koppeling van de Tijl Data computer met het Viditel-systeem via Vidipoort.

Een van de grotere projecten in Viditel was Jobdata van Intermediair. Deze uitgeverij, die afhankelijk was van inkomsten uit vacature-advertenties, beschouwde Viditel als een aanslag op haar marktaandeel in de gedrukte media. Meegaan met de nieuwe technologie was dus geboden. Bovendien ontdekte men in Viditel een mogelijkheid tot verkorting van de sollicitatieprocedure dankzij informatie over het adverterende bedrijf en het gebruik van de Viditel-berichtendienst. Om een groot bereik te krijgen, plaatste Jobdata op hogescholen en universiteiten informatiezuilen voor de studenten. In de eerste jaren van Viditel was Jobdata een van de meest populaire rubrieken. In 1985 werd het project toch stopgezet. Carrière-databanken bleken geen bedreiging voor het gedrukte product, terwijl de meerwaarde gering was, zo zei Rob van den Bergh, toenmalig directeur van Intermediair Uitgeverij en later voorzitter van de Raad van Bestuur van vnu, tijdens een radio-interview.

Na het proefjaar was het voorbij 
Aan het eind van het eerste proeflaar werden de officiële tarieven ingevoerd, en verdwenen veel abonnees en informatieleveranciers. Viditel bleef te veel een technisch verhaal en de PTT en de informatieleveranciers slaagden er niet in het publiek te overtuigen van de meerwaarde. De dienst zakte in elkaar en het werd tijd om de zwarte pieten uit te delen. 

PTT Projectleider Chiel Ruiten wees naar de informatieleveranciers: ‘Vlak na de praktijkproef in 1981 hadden we 182 informatieleveranciers. Maar dat liep ineens terug naar 132. De leveranciers konden het niet langer opbrengen om elke dag opnieuw informatie in te voeren terwijl er geen sterveling naar keek. En gebruikers die het systeem hadden aangeschaft voor een bepaald oort informatie, werden weer teleurgesteld doordat de dienstenleverancier opstapte. Ik denk dat de leveranciers zich niet goed hebben gerealiseerd wat voor immense investeringen er van alle participanten werden gevraagd.’

Maar Ruiten vergat te vermelden dat het Bureel Viditel van de PTT zelf had gefungeerd als stoorzender. Maandelijks stuurde het bureau jubelende statistieken de wereld in: over het aantal bekeken pagina’s, het aantal informatieleveranciers en de groei van abonnees. Met name de aantallen abonnees en geraadpleegde pagina’s werden opgeschroefd. Het flatteren van de cijfers werd opgemerkt door de informatieleveranciers en de pers. De informatieleveranciers telden zelf veel lagere bezoekersaantallen. En toen de nieuwsbrief Media-Info in oktober 1981 in een felle briefwisseling met de PTT om opgeschoonde cijfers van Bureel Viditel vroeg, kreeg de redactie in plaats van echte cijfers een brief van de geprikkelde projectleider Ruiten over onsympathiek gedrag. 

Ondanks het inzakken van het gebruik bleven de overheid en de PTT ervan overtuigd dat Viditel door moest gaan, maar voor een andere doelgroep. 

Andere blogpostings over Viditel 
http://toendigitalemedianognieuwwaren.blogspot.nl/2014/08/viditel-voorloper-van-internet-1.html 
http://toendigitalemedianognieuwwaren.blogspot.nl/2014/08/viditel-voorloper-van-internet-2.html 
http://toendigitalemedianognieuwwaren.blogspot.nl/2015/10/viewdata.html

In het zicht van internet...

Met een staat van dienst in de reclamewereld en marktonderzoek sinds 1972 had het automatiseringsbedrijf IVEV (Instituut voor Enquête Verwerking) na een fusie met het RijksComputerCentrum dé informatiebank van Nederland in handen. Maar in het zicht van internet strandde de Informatiebank.

IVEV

IVEV was als automatiseringsafdeling van Makrotest actief in de marktonderzoek wereld, toen het zich in 1972 afscheidde. Onder leiding van Frans van Weeren werd het een innoverend bedrijf dat slimme software ontwikkelde, maar ook grote softwarepakketten aankon. Zo ontving het bedrijf als tweede software bedrijf in Nederland een licentie voor het gebruik van Oracle software.
Qua activiteiten had het bedrijf een scala aan projecten van mediaplanning tot boekenoplage-voorspellingssysteem. Ook hield IVEV het Regio-, Basis- en RTVbestand van Het Media Instituut bij en stelde het online beschikbaar. Verder ontwikkelde het bedrijf het PTT-Verrijkingsinstrument voor marktonderzoek, waarbij postcodes werden verrijkt met CBS gegevens, urbanisatiegraad, gemeentegrootte, provincie, Nielsengebied, EEG code, Cebucogebied, nodaal gebied, plaatsnaam en gemeentenaam. 

IVEV/Marketing Data 

V.l.n.r. Ruud Buijn, Han Koppelaar, Gerard van Meurs, Frans van Weeren, Rob Piscaer, Lex van Straten en Bob Grossenbagt 

(© Onderzoek)

Vanaf 1986 werd een online activiteit toegevoegd, die IVEV als centraal inbelpunt voor de marketing-communicatiewereld en een opstap was naar een bredere online doelgroep. In 1986 werd de informatieleverancier Marketing Data overgenomen. Het bedrijf was in 1984 opgericht en produceerde samenvattingen van kranten- en tijdschriftartikelen, voorzien van bedrijfscodes. De doelgroep was werkzaam in marketing, reclame en zakelijke dienstverlening. De gebruiker kon op trefwoorden en bedrijfscodes in de databank informatie zoeken. Behalve elektronische informatie leverde Marketing Data op verzoek ook de kopieën van de originele artikelen. De portefeuille van online bestanden werd in de jaren daarna verder uitgebreid. Zo bracht IVEV in 1989 voor uitgeverij Vermande databestanden van het ministerie Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening online. 

Informatiebank 
IVEV en Marketing Data kwamen in 1990 in contact met het RCC, het RijksComputerCentrum. In dat jaar was het overheidsbedrijf verzelfstandigd in aanloop naar privatisering. RCC nam in de jaren tachtig een centrale positie in als rekencentrum voor de overheid. Dat was voornamelijk administratief werk, maar bij de ministeries ontstond ook de behoefte aan het produceren en raadplegen van databanken. Hiervoor was IBM Stairs-software op grote mainframes beschikbaar. In 1991 had het RCC 25 openbare overheidsbestanden online met in totaal 1 miljoen documenten, variërend van bibliografische bestanden van ministeries en semioverheidsinstellingen tot fulltext parlementaire bestanden.
Het RCC streefde ernaar marktleider te worden op het gebied van het online ontsluiten van informatie in databanken en besloot IVEV over te nemen in 1991. De activiteiten werden ondergebracht in de werkmaatschappij RCC-IVEV. In 1995 werd de werkmaatschappij uitgebreid met de oprichting van de Informatiebank als een gezamenlijke onderneming van SDU en de RCC Roccade werkmaatschappij Twinfo (het toenmalige RCC-IVEV). Doelstelling van het bedrijf was om  zich ontwikkelen tot een multimedia-uitgeverij op het terrein van openbaar bestuur, milieu, marketing en management.
RCC Roccade stak haar ambitie om uit te groeien tot dé online- en offline-informatiedienst  van Nederland niet onder stoelen of banken en wilde uitbreiden. Zo kocht het de Nederlandse  Pers Databank en nam het de milieu-informatiedienst  Centrale Ingang Milieu Informatie (CIMI) onder haar hoede. 

In het zicht van internet... 
De activiteiten van Twinfo vielen samen met de introductie van internet in Nederland. Op 1 mei 1993 XS4ALL lanceerde haar internet toegang met 500 gebruikers op de openingsdag. En op 15 januari 1994 opende De Digitale Stad (DDS) haar poorten en wist in korte tijd 10.000 gebruikers voor zich te winnen.
Maar RCC Roccade kreeg die internetgolf niet te pakken. Want in 1996 kondigde RCC Roccade een programma van desinvesteringen aan vanwege de laagconjunctuur. Bovendien rommelde het ook binnen RCC Roccade en Twinfo, waar culturen met elkaar botsten. Dat leidde tot een splitsing van de activiteiten van de Informatiebank in de segmenten overheids- en bedrijfsinformatie. Het onderdeel overheidsinformatie, inclusief CIMI, ging verder als Sdu Informatiebank in Den Haag. De bedrijfsinformatietak, met de productgroepen Marketing Data, Nederlandse Persdatabank en de Management CD, bleef bij de Informatiebank, maar stonden in de verkoop. Zo werd in 1996 de Nederlandse Pers Databank overgenomen door het uitgeversconcern PCM. Marketing Data werd in 1997 verkocht aan investeerders. De drijvend krachten achter de Informatiebank, Frans van Weeren en Atie de Heer verdwenen uit beeld. En de overgebleven activiteiten van Twinfo werden geïntegreerd in RCC Roccade of afgebouwd.

In het zicht van internet verloor Nederland een potentieel krachtige online databank.