maandag 3 januari 2022

Een stukje sportgeschiedenis over damesbasketbal

In januari 2022 is het 75ste jubileumjaar van de Nederlandse Basketball Bond begonnen. En in de eerste maand van dit jubileumjaar verschijnt in kleine kring een levensboek van oud-international Lenie van der Velde (1929-2021), dat is samengesteld door vrijwilligers van het project Levensboek van Humanitas Almere.

Glaskubus met foto van Lenie van der Ven in The Blue Stars tenue. (LvdV archief)

Het levensboekproject van Lenie van der Velde begon met burenhulp. Mevrouw Lenie van der Velde had de Vrijwilligers- en Mantelzorg Centrale Almere (VMCA) gevraagd om een vrijwilliger die eens per week boodschappen voor haar zou willen doen. De opdracht werd aangenomen door een mevrouw uit de wijk. Na het doen van de boodschappen werd er een kopje koffie gedronken en wat gepraat. In een van die gesprekken gaf Lenie aan dat ze vroeger, na de oorlog, had gebasketbald in een damesteam op nationaal en internationaal niveau. Dal leidde tot onderzoek van een tas met meer dan 50 foto’s en krantenartikelen Vervolgens werd de kranten- en tijdschriftendatabank Delpher.nl geraadpleegd hetgeen leidde tot een oogst van zo’n 120 artikelen. En er bleek een Polygoonjournaal te zijn van de basketbalwedstrijd Nederland tegen Zweden in 1962 gespeeld in Eindhoven, waarin zij speelde met het voor basketbal zeldzaam shirtnummer 13. De gedigitaliseerde foto's met een digitale catalogus zijn ondergebracht in het LvdV archief.

Basketbal is voornamelijk bekend als een mannensport. Voor een vrouw was het spelen op internationaal niveau na de oorlog - zowel in West-Europa als in Oost-Europa achter het IJzeren Gordijn - natuurlijk uitzonderlijk en spannend. In haar sportleven reisde Lenie van Helsinki naar Nice en van Ieper naar Sofia, met bus, trein en vliegtuig.

 Ansichtkaart naar aanleiding van het 10e kampioenschap van Nederland van The Blue Stars; Lenie van der Velde op onderste rij links. (LvdV archief)) 

Als meisje schopte ze overal tegenaan. Haar lakschoentjes hadden kale neuzen. Eigenlijk wilde ze op voetbal. Maar aangezien in Nederland het vrouwenvoetbal pas in 1955 op clubniveau kwam, ging ze in 1938 korfballen bij Blauw-Wit in Amsterdam. Ze speelde vanaf 1946 in de hoogste korfbalklasse. Maar nog kon zij haar energie niet genoeg kwijt en ze begon ook met basketbal bij DED. In 1947 sloot zij zich aan bij de pas opgerichte basketbalvereniging Blue Stars en speelde in het damesteam. Tot 1952 speelde ze zowel korfbal als basketbal; maar ze werd uiteindelijk geschorst door de korfbalbond. Met haar basketbalteams (The Blue Stars en Landlust) won ze tientallen keren de landstitel. Ze speelde zowel in de allereerste interland van de Oranjevrouwen, als in de allereerste Europa Cupwedstrijden van een Nederlands clubteam.

Lenie Van der Velde (nr. 13) in actie tijdens het EK van 1956 in Praag. (LvdV archief)

Op twintigjarige leeftijd kwam ze op 22 januari 1949 in het veld voor haar eerste basketbalinterland. Ze speelde 68 keer met het Oranjeteam won 30 wedstrijden en verloor er 38. Op 1 augustus 1965 kwam er in Polen met haar 68ste interland en met meer dan 350 punten op de teller een einde aan haar internationale carrière. Ook haar clubcarrière liep even later ten einde. Ze bleef echter verbonden met damesbasketbal met het trainen van teams in Amsterdam tot 1988. In 1990 nam zij afscheid van basketbal en ontving de Wisselprijs wegens verdiensten voor de basketbalsport in District Amsterdam. Ze leefde daarna een teruggetrokken leven in haar nieuwe woonplaats Almere.

 

Lenie aan het koken in het tentenkamp (LvdV archief)

Behalve haar basketbalcarrière wordt in het boek ook ingegaan op de omstandigheden waarin de internationals speelden zoals de financiering van de reizen, het vervoer en verblijf. Zij waren geen professionals en financierden de reizen zelf. Dat betekende vaak, dat zij onbetaalde dagen vrij moesten nemen van hun werk. Dat veranderde in de loop van de tijd, maar echte sponsoring of subsidiëring vanuit de bond of overheid hebben de pioniers van het damesbasketbal niet meegemaakt. Ook het verblijf in de plaats van bestemming varieerde van het slapen in een tent tot een verblijf in een gastgezin en in de zestiger jaren in hotels.

Ook de maatschappelijk context wordt aangestipt. In de tijd van Lenie van der Velde waren sportverenigingen en sportgelegenheden zoals velden en zalen nog niet wijd verbreid. Sport in steden werd gespeeld op pleinen. Wel was er een beweging gaande, die sport en beweging als Volkskracht propageerde. Gymnastiek werd ingevoerd op school. Sport was uiteraard een plezierige vrijetijdsbesteding, maar op de achtergrond speelde ook een hoger doel mee: nationale trots. In dat kader daarvan paste het binnenhalen van de Olympische Spelen in Amsterdam in 1928, waarbij het Internationaal Olympisch Comité koos voor korfbal als demonstratiesport. Na WO II speelde het herstel van de nationale glorie duidelijk mee in de sportwereld.

In de tijd van Lenie van der Velde was er in de sport een scheiding tussen mannen en vrouwen. Officiële wedstrijden werden voornamelijk door mannen gespeeld. Dit was duidelijk af te meten aan bijvoorbeeld voetbalwedstrijden. Op 8 december 1889 werd de Nederlandse Atletiek en Voetbalbond opgericht, die sinds 1929, Lenies geboortejaar, de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB) werd genoemd. Deze organiseerde de competitie voor mannen. Pas in 1955 kwam er een damescompetitie. Opvallend is dat op Nederlandse bodem een sport werd ontwikkeld, waarbij een gelijkwaardig aantal mannen en vrouwen werd opgesteld, namelijk korfbal. In 1906 werd de eerste korfbalsportvereniging opgericht. In de basketbalwereld werd na WO II zowel een heren- als damescompetitie georganiseerd, zowel nationaal als internationaal. Daarmee liep damesbasketbal vóór op damesvoetbal.

Lenie van der Velde beschouwde het nummer 13 als een geluksnummer.. Bij The Blue Stars vroeg zij om shirtnummer 13; dat was geen probleem, aangezien het damesteam van de The Blue Stars in 1947 net was opgericht. Toen zij in 1949 als Oranje international begon te spelen kreeg zij nummer 13 toegewezen. Toen zij trouwde kreeg zij een woning aan de Coornhertstraat 13, een hoog. En alsof ze het uitgerekend had, overleed zij op 13 oktober 2021.   

 Lees ook:  https://historiek.net/lenie-van-der-velde-oud-international-damesbasketbal/146629/