36 jaar geleden: proef eerste publieke online informatiedienst

Recentelijk schreef ik over het eerste webarcheologisch project in Nederland ‘DDS herleeft ‘’dat men met dit project twee decennia kan terugkijken naar de introductie van internet in Nederland. Ik uitte daarbij ook de wens, dat het mooi zou zijn “als we nu ook de eerste online publieksdienst Viditel van 1980 zouden kunnen nabouwen en online beschikbaar stellen, zodat men kan voelen hoe het was om via videotex informatie tot zich te nemen”. Tenslotte was het informatiesysteem anders dan internet en gebaseerd op een boomstructuur; bovendien bestond de pagina-opmaak uit combinaties van mozaïekblokjes.

Ik gaf tevens twee mogelijke vindplaatsen voor Viditel artefacten aan. Misschien heeft de opvolger van de PTT, KPN, nog een paar tapes liggen. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn de opvolger van het PTT museum, het Museum voor Communicatie, dat op het ogenblik in een verbouwing zit en haar depots aan het scannen is. Helaas, voorlopig nog geen reacties.

Vandaag is het precies 36 jaar geleden dat de proef met Viditel (video) door staatssecretaris Smit-Kroes in Sneek werd gelanceerd. Vanaf het begin waren er 150 zelfstandige informatieleveranciers bij betrokken, waaronder Albert Heijn, anp, abn, de Hobby Computer Club, de Stichting Teleac, Postbus 51, ns, klm, anwb, evd, bovag en een aantal uitzendbureaus. Een opvallende aanbieder was reisbureau Ad Latjes uit Tilburg, dat destijds werd ervaren als een luis in de pels van de klm. Latjes gaf klm-tickets uit die buiten Nederland waren aangemaakt en daardoor vaak goedkoper waren dan bij aankoop in Nederland. Ad Latjes zag in Viditel een nieuw verkoopkanaal.

Viditel werd door de PTT gepresenteerd als een publieke dienst, maar toch werden ook videotexdiensten voor besloten gebruikersgroepen (bgg) aangeboden. Zo startte het bedrijf Begotel een informatie- en bevoorradingssysteem voor de muziekdetailhandel.

(knipsel: Collectie Jak Boumans; gift van G.B. Smits) 
Tijl Data, uitgever van de Beurskrant, kende voor haar beursinformatie een publieke toegang, maar ook één voor een besloten groep met betaalde informatie. De toegang tot de besloten groep verliep vanaf 1982 via koppeling van de Tijl Data computer met het Viditel-systeem via Vidipoort.

Een van de grotere projecten in Viditel was Jobdata van Intermediair. Deze uitgeverij, die afhankelijk was van inkomsten uit vacature-advertenties, beschouwde Viditel als een aanslag op haar marktaandeel in de gedrukte media. Meegaan met de nieuwe technologie was dus geboden. Bovendien ontdekte men in Viditel een mogelijkheid tot verkorting van de sollicitatieprocedure dankzij informatie over het adverterende bedrijf en het gebruik van de Viditel-berichtendienst. Om een groot bereik te krijgen, plaatste Jobdata op hogescholen en universiteiten informatiezuilen voor de studenten. In de eerste jaren van Viditel was Jobdata een van de meest populaire rubrieken. In 1985 werd het project toch stopgezet. Carrière-databanken bleken geen bedreiging voor het gedrukte product, terwijl de meerwaarde gering was, zo zei Rob van den Bergh, toenmalig directeur van Intermediair Uitgeverij en later voorzitter van de Raad van Bestuur van vnu, tijdens een radio-interview.

Na het proefjaar was het voorbij 
Aan het eind van het eerste proeflaar werden de officiële tarieven ingevoerd, en verdwenen veel abonnees en informatieleveranciers. Viditel bleef te veel een technisch verhaal en de PTT en de informatieleveranciers slaagden er niet in het publiek te overtuigen van de meerwaarde. De dienst zakte in elkaar en het werd tijd om de zwarte pieten uit te delen. 

PTT Projectleider Chiel Ruiten wees naar de informatieleveranciers: ‘Vlak na de praktijkproef in 1981 hadden we 182 informatieleveranciers. Maar dat liep ineens terug naar 132. De leveranciers konden het niet langer opbrengen om elke dag opnieuw informatie in te voeren terwijl er geen sterveling naar keek. En gebruikers die het systeem hadden aangeschaft voor een bepaald oort informatie, werden weer teleurgesteld doordat de dienstenleverancier opstapte. Ik denk dat de leveranciers zich niet goed hebben gerealiseerd wat voor immense investeringen er van alle participanten werden gevraagd.’

Maar Ruiten vergat te vermelden dat het Bureel Viditel van de PTT zelf had gefungeerd als stoorzender. Maandelijks stuurde het bureau jubelende statistieken de wereld in: over het aantal bekeken pagina’s, het aantal informatieleveranciers en de groei van abonnees. Met name de aantallen abonnees en geraadpleegde pagina’s werden opgeschroefd. Het flatteren van de cijfers werd opgemerkt door de informatieleveranciers en de pers. De informatieleveranciers telden zelf veel lagere bezoekersaantallen. En toen de nieuwsbrief Media-Info in oktober 1981 in een felle briefwisseling met de PTT om opgeschoonde cijfers van Bureel Viditel vroeg, kreeg de redactie in plaats van echte cijfers een brief van de geprikkelde projectleider Ruiten over onsympathiek gedrag. 

Ondanks het inzakken van het gebruik bleven de overheid en de PTT ervan overtuigd dat Viditel door moest gaan, maar voor een andere doelgroep. 

Andere blogpostings over Viditel 
http://toendigitalemedianognieuwwaren.blogspot.nl/2014/08/viditel-voorloper-van-internet-1.html 
http://toendigitalemedianognieuwwaren.blogspot.nl/2014/08/viditel-voorloper-van-internet-2.html 
http://toendigitalemedianognieuwwaren.blogspot.nl/2015/10/viewdata.html