Bevroren online: erfgoed online ijstijd (10)

Tussen de jaren 1982 en 2004 trad er een ijstijd op in online. Was online in begin van de jaren zeventig een zoekmiddel geworden voor wetenschappers en werkers in de haute finance, de entree van de PC in het begin van de jaren tachtig leidde tot verwarring. Online voor de PC consument bestond in de VS, maar Europa koos met videotex voor de televisie als afleverstation en niet voor de PC, die overigens begin jaren tachtig nog vrij onbekend was. Bovendien was online in die periode langzaam en het vaste geheugen van een PC klein. Deze leemtes werden ingevuld met de CD Media. Toen in het eerste decennium van de 21^ste eeuw de snelheden van online snel begonnen op te lopen, de capaciteit van harde schijven met sprongen omhoog ging en multimedia ook online ingeburgerd begon te raken, was het duidelijk dat de ijstijd voorbij was.

Kijkend naar de ijstijd, kan de vraag gesteld worden of er nog digitaal erfgoed van die periode te vinden is. Natuurlijk is het niet zo lang geleden, dus er moeten nog wel wat artefacten te vinden zijn. Maar zijn die representatief? De vraag kan natuurlijk gesteld worden of er collecties van CD Media zijn te vinden met één of meerdere bijbehorende databases. Theoretisch moeten er artefacten te vinden zijn in het e-Depot van de Koninklijke Bibliotheek en bij het Nationaal Archief. De vraag is echter wat hebben zij actief verzameld. VOF Electronic Media Reporting heeft in het begin van de jaren negentig de Lijst Optische Media samengesteld en een tweetal jaren uitgegeven in samenwerking met de branchevereniging Nederlandse Vereniging van Informatiedienstenaanbieders (NVI). Deze lijsten worden momenteel verwerkt met de database van Collection Jak Boumans. Kortom er zijn een paar momentopnames beschikbaar, maar geen uitputtende bibliotheekbestanden zoals bij boeken.

Als er nog artefacten zijn, welke zijn verzamelwaardig? Er zijn een drietal criteria aan te leggen:

a.      Technologie: beeldplaat, CD-ROM, CD-i, elektronisch boek, DVD en Blu-ray;

b.      Omgeving: wetenschappelijk/zakelijk, consumenten, cultureel

c.      Type erfgoed: born digital, gedigitaliseerd erfgoed.

Ad a. Technologie. In de technologie zijn alle artefacten vanaf beeldplaat tot DVD-ROM interessant. CD-i Video, DVD Video en Blu-ray zijn niet interessant aangezien deze media meestal optische dragers voor film zijn.

Ad b. Omgeving. Minimaal zou in elk van de drie sectoren minimaal een productie bewaard moeten worden om met een paar voorbeelden te laten zien hoe de media er in verschillende omgevingen uitzagen. Interessant bij dit criterium zijn de schijven geproduceerd voor de cultuursector door uitgeverijen en musea.

Ad c. Type erfgoed. Digitalisering is gestart vanuit het kopiëren van tekstproducties. Zo zijn de eerste mini-discs met elektronische boeken in Nederland geproduceerd met tekstbestanden, bijvoorbeeld Van Dale Handwoordenboek EN/NE evenals het Groene Boekje. In plaats van het zoeken via het alfabet waren bij deze producties zoekmachines ingebouwd. In principe is dit gedigitaliseerd erfgoed. Later zijn deze tekstproducties aangevuld met foto’s, tekeningen, video’s en geluidsfragmenten zoals bij drie encyclopedieproducties die Nederland gekend heeft: Encarta/Winkler Prins, Spectrum Encyclopedie en de Philips Interactieve Encyclopedie. Hoewel DVD Video niet zo interessant is, blijft de DVD proefproductie van ODME met de film The Netherlands van Bert Haanstra uniek als voorloper van filmdragers.

(l) Spectrum Encyclopedie, uitgegeven door Uitgeverij Het Spectrum in 1995; (r) Interactieve Encyclopedie, uitgegeven door Philips Interactive, 1996; (londer)  Encarta Encyclopedie, uitgegeven door Winkler Prins in 1998; (© foto's Jak Boumans Collection; CDs eigendom Jak Boumans Collection)

 

 

 

 

 

 

Naarmate multimedia in zwang kwam namen het aantal born-digital erfgoed artefacten toe. Wetenschappelijk gebruikte Elsevier Science multimedia voor een interactieve benadering van anatomie. Bovendien zijn een aantal CD-ROM producties voorlopers geweest van internet sites zoals Escher Interactief. Ook werden combinaties van online en CD-ROM gemaakt. Voor de tentoonstelling van Jheronimus Bosch in museum Boijmans Van Beunigen in 2001 werd een online website (www.boschuniverse.com) gemaakt door ZappWork en op een CD-ROM voor scholen een game van V2. 

 

 

(l) Interactive anatomy, uitgegeven door Elsevier Science; (r) Escher Interactief, uitgegeven door A.W. Bruna; (londer) Jheronimus Bosch, uitgegeven in het kader van de tentoonstelling in het museum Boijmans Van Beuningen in 2001; (© foto's Jak Boumans Collection; CDs eigendom Jak Boumans Collection)