Weg uit Arnhem
Het verschil tussen evacué en vluchteling zit verborgen in de vluchtverhalen van twee broers: dat van onze vader Grad Boumans en van zijn broer Johan Boumans.
Grad had in 1936 meegewerkt aan de sluis Sint Andries in Heerewaarden en was daarna richting Arnhem gegaan, waar hij werk vond op een steenfabriek in Meinerswijk. Zijn broer Johan kwam in 1938 de kant van Arnhem op. Zeker is dat Johan in de kost is geweest in Elden ( gemeente Elst) op de Meinerswijkschestraat 48. Of Johan en Grad beiden op dat in de kost waren en of beiden op de steenfabriek werkten, is niet bekend.
Op 10 mei 1939 trouwt Johan met Geertje Vink en zij krijgen gedurende de oorlog twee kinderen: Wim (1940) en Tonny (1944). Zij gingen na hun trouwen wonen op de Jasmijnstraat 3 in Arnhem in de wijk Heijenoord, dichtbij het rangeeremplacement en het Station Arnhem.
Johan en Geer moesten ook tijdens de Operatie Market Garden met hun twee kinderen, Wim en Tonny, hun huis verlaten en trokken via de brug van Westervoort naar familie in Lathum in de Liemers. Omdat het te druk werd met evacués op de boerderij in Lathum, kwamen Johan en Geer met de kinderen terecht bij de familie Siebelink aan de Grote Veldstraat 6 in Angerlo. Dit moet in 1945 zijn geweest want de dochter van de familie heeft Tonny nog leren lopen. De familie heeft het daar erg goed gehad. De familie Siebelink had een boerderij met melkvee en een stuk land waarop groente werd verbouwd.
Het was daar rustig en er gebeurde niet veel. Wel vond in Angerlo een incident plaats met neef Wim. Hij stond ooit in het open veld, toen er een bombardement plaatsvond. Ouders en familie hebben staan te schreeuwen om hem naar huis te krijgen, maar hij hoorde het niet. Gelukkig is dat incident goed afgelopen.
Tonny weet nog te vertellen, dat haar vader samen met zijn zwager van moeder's kant een keer door de Duitsers werden aangehouden. "Geen idee waar ze naar toe gingen, maar ze zaten op een tandem. Wat de bedoeling van de Duitsers was is mij ook niet bekend, maar ze hebben die weten af te leiden en zijn er als een speer vandoor gegaan; de Duitsers schietend achterlatend. Daarna hebben ze zichzelf en de tandem weten te verstoppen en zijn zo ontkomen aan hoop narigheid".
Na de bevrijding van Arnhem in april 1945, mochten de bewoners die door de Duitser weggejaagd waren niet direct terugkeren naar Arnhem, omdat het te gevaarlijk was met mijnen en ruïnes. Eind mei/begin juni mochten ze terugkeren en konden ze weer hun huis aan de Jasmijnstraat betrekken. Het huis stond er nog. Er was alleen een granaatscherf door het bedje van Tonny gegaan. (Dat het huis niet verwoest was, had misschien iets te maken met de ligging bij het rangeerterrein van de spoorwegen.)
Het verhaal van twee broers
Het is interessant om te zien hoe twee broers in dezelfde
stad een heel ander oorlogsverhaal hebben. Johan en zijn gezin, wonend aan de
stadskant van Arnhem, hebben hun huis verlaten en zijn naar familie in de
Liemers gegaan. Na de bevrijding zijn zij teruggekeerd en konden zo hun huis weer
in. Zij hadden geluk en waren echte evacués.
Daar tegenover staat het verhaal van Grad, die met het gezin in Meinerswijk, aan de overkant van de rivier, de Neder-Rijn, de slag om de Rijnbrug van nabij meemaakte, in een schuilkelder heeft gezeten, 69 dagen onderweg is geweest, meer dan 100 kilometer lopend heeft afgelegd, voordat vader, zwangere moeder en zoontje van iets meer dan 1 jaar in een gastgezin terecht kwamen. Zij vonden bij terugkeer in Arnhem hun huis verwoest en hadden alle bezittingen en goederen verloren. De gevolgen van de oorlog zouden nog drie jaar duren, voordat zij eindelijk via een dwangbevel een eigen (nood)woning op de Geitenkamp toegewezen kregen. Zij waren geen evacués, maar vluchtelingen.
Terminologie
De discussie over de terminologie van evacué en vluchteling is laat op gang gekomen. Het gebruik van het woord evacué lijkt op een eufemisme. Het lijkt erop dat een snelle opbouw van de verwoeste stad prioriteit had. Maar het dekte niet de nood van vele Arnhemmers, wiens woning verwoest was, geen onderdak, geen baan en slechts wat kleren hadden, toen ze terugkwamen. Deze inwoners hebben vaak jaren erover gedaan om weer een woning, baan en inkomen te vinden. Soms moest een woning zelfs met een dwangbevel worden afgedwongen.
Discussie over evacués en vluchtelingen in de Volkskrant van 2 januari 2020
Deze blogposting is gebaseerd
op informatie van Tonny, de dochter van Grad's broer Johan.