Nederlandse pionier elektronisch uitgeven overleden

Afgelopen maandag, 5 september 2011, is Joost Kist overleden. Hij was een topbestuurder in de uitgeverij. Zo was hij lid van de raad van Bestuur van Wolters Samsom en de opvolger ICU. Deze fuseerde tijdens het zware fusiegevecht met Elsevier met Kluwer tot Wolters Kluwer. In publicaties wordt hij geprezen voor zijn rol in de consolidatie van binnen de Nederlandse uitgeverij, maar ook voor zijn inspanningen voor de internationalisatie van de Nederlandse uitgeverij in de laatste twee decennia van de vorige eeuw.

Behalve als bestuurder was hij zeer geïnteresseerd in elektronisch uitgeven en hij bleef geïnteresseerd tot na zijn pensionering. In 1988 publiceerde hij het boek Electronic Publishing in het Engels en het Nederlands. En als 67-jarige promoveerde mr. Kist aan de Universiteit van Amsterdam met het proefschrift Bibliodynamica, Slaag- en faalkansen bij innovatie van informerende systemen, in het bijzonder in het uitgeefbedrijf. Na zijn pensionering publiceerde hij nog vele artikelen over de veranderende uitgeverij.

In mijn boek komt Joost Kist twee keer voor; eenmaal naar aanleiding van Samsom Data Systemen, de internationale hostorganisatie van Samsom Uitgeverij en eenmaal met zijn proefschrift Bibliodynamica in de context van het Kabelproject Zuid-Limburg.  

Samson Data Systems
In augustus 1981 stapte Samson Data Systems (SDS) in de commerciële markt voor online-diensten. SDS was onderdeel van ICU, een internationaal opererend concern met in Nederland de Samsom grafische bedrijven en uitgeverijen. SDS positioneerde zich als een online-hostdienst in de internationale markt en in het professionele segment….
Bij de start van SDS werden 50 toegangscodes uitgegeven, maar die gingen niet allemaal naar betalende gebruikers. In de herfst van 1982 waren er 200 toegangscodes verdeeld en dat was onvoldoende voor het dekken van de jaarlijkse kosten. SDS kostte 1 miljoen gulden per jaar (450.000 euro). Om deze kosten terug te verdienen moesten 100.000 aangesloten uren worden afgenomen, wat gelijk stond aan 500 zware gebruikers met ieder een afname van minimaal 200 aangesloten uren. Die doelstelling werd niet gehaald en in december 1983 sneuvelde SDS tijdens een bezuinigingsronde binnen ICU. Dit gebeurde overigens na een conflict binnen de raad van bestuur (RvB) van ICU. De voorzitter van de RvB, C. van Brakel, noemde het ‘gastheeravontuur’ ronduit fout, na het eerst een experiment te hebben genoemd. Zijn collega Joost Kist zag het staken van de dienst als een tijdelijke zaak. SDS zou echter niet meer opnieuw worden opgestart.

Bibliodynamica

Het Kabelproject Zuid-Limburg was een kostbaar, zwaar gesubsidieerd en mislukt project. Wie er niet van leerde was het ministerie van Economische Zaken. Voor EZ was het project zo’n trauma geworden dat er nooit officieel onderzoek is gedaan naar de succes- en faalfactoren en dus ook geen lessen getrokken werden uit het langstlopende grootschalige project in Nederland. Een informeel onderzoek van Dr. Mr J. Kist verdween in de onderste la van een bureau bij het ministerie. In zijn proefschrift Bibliodynamica trok Kist zes conclusies die hier verkort worden weergegeven:
– Hoewel de technische infrastructuur een aantal unieke eigenschappen had, wogen deze niet op tegen de hoge exploitatiekosten.
– Het experiment werd belemmerd door het feit dat er veel te veel actoren en medespelers in het veld waren zonder een duidelijke coördinator.
– De aanbieders van potentieel interessante informatie- en transactiesystemen lieten het afweten. Zij geloofden dat de telefoon voldoende interactiviteit bood voor de consumentenmarkt.
– De consument bleef veel te veel op de achtergrond.
– De besluitvorming - mede ten gevolge van de verkokering en het gebrek aan slagvaardigheid bij de betrokken departementen- verliep uiterst traag, waardoor de Nederlandse voorsprong op het terrein van de kabeltechnologie verloren ging.
– Het ontbrak het project achteraf bezien aan succesfactoren kennis van de macht en aan kwaliteit van de informatieve inhoud.
(Bibliodynamica, pags. 233–245)

Jammer dat Joost Kist is overleden. Ik had hem graag mijn boek Toen digitale media nog nieuw waren bij verschijning deze maand aangeboden.