35 Jaar Teletekst (1)

Op 1 april 1980 lanceerde de Nederlandse Omroep Stichting (NOS) naar het voorbeeld van de BBC Teletekst, een tekstdienst op televisie. Tien jaar daarvoor bedacht de BBC de dienst en vanaf 1974 werd Ceefax ingevoerd. Tot 2012, toen BBC de dienst na 38 jaar stop zette. Teletekst geniet na 35 jaar nog grote populariteit in Nederland, maar nadert snel de 38 jaar. Zal Teletekst Ceefax overleven? In zes afleveringen zal een overzicht worden gegeven van de ontwikkeling in Nederland.

Het ontstaan van een tekstdienst op televisie

De Britse omroep BBC liet in 1970 weten dat het een systeem had ontworpen om nieuws in tekstvorm via een aangepaste televisie te verzenden, zonder dat het programma dat werd uitgezonden onderbroken hoefde te worden. Op 14 december 1970 legde BBC Research het concept van dit systeem vast in een intern memo en op 9 februari 1971 werd een patent aangevraagd op de nieuwe technologie, die Teledata werd genoemd.

Vanaf 1972 werd er serieus gewerkt aan de nieuwe technologie. Het basisidee was om digitale informatie mee te sturen op een ongebruikt gedeelte van het analoge televisiesignaal. In de televisiestudio werden pagina’s aangemaakt, die werden samengevoegd met het analoge televisiesignaal en via de ether werden verzonden. De dienst kon op twee manieren gebruikt worden: als tekstdienst en als ondertiteling van televisieprogramma’s. De tekstdienst bleek al gauw een nieuwe dienst op zich met nieuws, weerberichten, beurskoersen en sportberichten. De pagina’s werden opgemaakt volgens een sjabloon:  24 regels per pagina met 26 subpagina’s, 40 karakters per regel en zeven kleuren. De keuze voor een pagina kon gemaakt worden via een boomstructuur, waarbij elke pagina gekenmerkt werd met een driecijferig nummer en bepaalde nummers stonden voor rubrieken zoals de 100 serie voor nieuws, de 200 serie voor televisieprogramma’s en de 600 serie voor sport.

De BBC kondigde op 23 oktober 1971 het komende televisietekstsysteem aan en gebruikte daarvoor de naam Ceefax (See facts). Proefuitzendingen vonden plaats vanaf 1974 en in 1976 startte de BBC met een officiële Ceefaxredactie. Het aantal aangepaste tv-toestellen steeg in Groot-Brittannië van 10.000 in 1978 tot 40.000 in 1980. De groei was langzaam, aangezien voor het televisietoestel een decoder nodig was of een ingebouwde chip. Het zou dus een aantal jaren duren voordat oude televisietoestellen plaats maakten voor televisietoestellen met ingebouwde chips.

De commerciële tv was er ook snel bij en begon in april 1973 met een teletekstdienst onder de

naam Oracle ( Optical Reception of Announcements by Coded Line Electronics). Het Britse teletekstsysteem kreeg navolging in een reeks andere landen, waaronder Duitsland, Vlaanderen, Zweden, Denemarken, Oostenrijk, Australië en Hongkong. Frankrijk ontwikkelde een eigen systeem onder de naam Antiope (Acquisition Numérique et Télévisualisation d’Images Organisées en Pages d’Ecriture).

In 2002 werd Oracle van televisie gehaald wegens de concurrentie van internet. Ceefax verdween in 2012 door overschakeling van het televisiesignaal van analoog naar digitaal, de Digital SwitchOver (DSO).

In 1976 reisden twee medewerkers van de Nederlandse Omroep Stichting naar London om zich te laten voorlichten over deze televisietekstdienst. Naar aanleiding van dit bezoek kwamen werd de kernvraag gesteld: is deze tekstdienst een televisiedienst; moet de NOS deze techniek omhelzen; moeten de NOS en de omroepen eigen televisietekstdiensten beginnen.