Twee kroonjaren van Elsevier

Het einde van 2014 nadert en daarmee een paar kroonjaren uit de online geschiedenis. Zo heeft Reed Elsevier, of meer precies Elsevier zeker twee kroonjaren te vieren, nl 1974 en 1994. In 1974 ging Elsevier met haar pas verworven dochterbedrijf Excerpta Medica voor de eerste keer online. En in 1994 kocht Reed Elsevier de pionier onder de online informatiediensten, LexisNexis. Twee grote momenten in de geschiedenis van online, maar ook in de geschiedenis van Elsevier.

Excerpta Medica

Excerpta Medica was een wetenschappelijke Uitgeverij, opgericht na de oorlog. Door de oorlog was de wetenschappelijke wereld veranderd. Voor de oorlog was de voertaal voor wetenschappelijke publicaties het Duits met uitgeverijen als Springer Verlag en Thieme Verlag. Na de oorlog veranderde dat en werd Engels de wetenschappelijke voertaal. Dat betekende nieuwe kansen en nieuwe spelers in de wetenschappelijke uitgeefwereld. Zo richtte in 1946 Janos Freud en E. Landsberger, beiden Duitse immigranten met medewerking van professor M. Woerdman een internationale uitgeverij op. De uitgeverij zou medische referaatbladen gaan uitgeven met samenvattingen van wetenschappelijke artikelen, die verschenen waren in medische publicaties. De medische wetenschap werd in 15 sectoren verdeeld en vanaf 1947 verschenen de eerste afleveringen.

In 1957 kwam Pierre Vinken binnen als assistent. Vinken studeerde medicijnen in Leiden en werd opgeleid om neurochirurg te worden. Binnen Excerpta Media kreeg hij uiteindelijk sectie VIII psychologie en neurologie onder zijn beheer. Maar behalve werk voor deze sectie, bleek hij ook een voortreffelijk organisator en vernieuwer te zijn. Zo werd hij in 1964 benoemd tot voorzitter van de redactiecommissie en in 1966 tot mededirecteur van de uitgeverij.

De uitgeverij beschikte intussen over een vaste staf van 54 medische specialisten die redactionele verantwoordelijkheid droeg voor 35 ‘abstract’-tijdschriften en naslagwerken. De redactie produceerde samenvattingen van biomedische artikelen en bracht indextermen aan. Het archief bestond medio jaren zestig uit meer dan 1,3 miljoen Engelstalige uittreksels en een nog groter aantal indextermen. Ook werden de oorspronkelijke teksten van artikelen gekopieerd voor het archief.

Pierre Vinken (© 1980 NVB; Collectie Jak Boumans)

Vinken ontwikkelde snel grootse plannen voor de uitgeefportefeuille, onder meer wilde hij het aantal ‘abstract’ tijdschriften uitbreiden. In de praktijk kwam het erop neer dat een samenvatting in meerdere tijdschriften zou voorkomen. In het toenmalige productieproces betekende dit het telkens opnieuw zetten van de relevante uittreksels en indextermen. Bovendien streefde Vinken volledige consistentie in de indextermen na en om dat te bereiken moest de gecontroleerde termenlijst, de thesaurus Malimet ( Master List of Medical Terms), worden geautomatiseerd. In feite wilde Vinken meer productie met minder mensen. Ondanks het extra werk dat een grotere productie mee zou brengen, voelde hij niets voor uitbreiding van de typekamer waar de teksten en indextermen op linten voor de zetmachines werden geponst.

Via zijn werk in het academische ziekenhuis was hij in aanraking gekomen met het Ziekenhuis Informatie  Systeem (ZIS), dat prof. dr. A.R. Bakker aan het ontwikkelen was. Naar aanleiding van deze kennismaking werden in 1967 de technische specificaties opgesteld, waaraan een systeem voor Excerpta Medica moest voldoen.

Op zijn zoektocht om zo’n systeem daadwerkelijk te realiseren, kwam Vinken in aanraking met Frans van der Walle, een vliegtuigbouwkundig ingenieur. Deze adviseerde hem bij de aankoop van een computersysteem, vier geschakelde NCR 315-machines. In een volgende stap werden alle zet- en computeractiviteiten van Excerpta Medica ondergebracht in een nieuw softwarehuis, Infonet, een gezamenlijk bedrijf van de uitgeverij en Van der Walle. In 1968 werd succesvol schaduw gedraaid en na installatie van het systeem in 1969 werden er al aanzienlijke besparingen gerealiseerd op het productieproces van de uitgeverij.

Barry Stern, Head Sales EMbase (© 1980 NVB; Collectie Jak Boumans) 

In 1974 begon Excerpta Medica, in 1972 overgenomen door Elsevier, haar publicaties per magneetband aan te bieden, zowel aan farmaceutische bedrijven voor intern gebruik van de onderzoeksafdelingen als elektronisch aan online-diensten. Zo kwamen de samenvattingen via de informatiedienst Dialog wereldwijd beschikbaar voor medische en farmaceutische onderzoekers.

Met de lancering van de online versie EMbase werd het bedrijf een van de online pionier bedrijven in Nederland en een inkomstenbron voor Elsevier.

 

LexisNexis

In 1994 kocht Reed Elsevier een van de oudste Amerikaanse full-text informatiediensten LexisNexis. Deze pionier was voortgekomen uit een activiteit van de automatiseringsafdeling van het papierconcern Mead Data Central, want sinds 1967 leverde deze afdeling de volledige teksten van juridische uitspraken aan de Ohio Bar Association. In 1970 werd het bedrijf Lexis opgericht, dat juridische informatie online distribueerde.  Later is er de nieuwsdienst Nexis bijgekomen. Deze  dienst bood de volledige tekst van krantenartikelen, van bijvoorbeeld de Boston Globe en de Philadelphia Inquirer. Een grote aanwinst voor de dienst was in 1979 de toevoeging van het bestand van de gerenommeerde krant New York Times. Daarna werden online archiefdiensten opgekocht zoals Profile van de Financial Times en in 2002 Factlane, de vroegere Nederlandse Persdatabank.

De online dienst Lexis Nexis werd in december 1994 gekocht door Reed Elsevier. Dit gebeurde precies op het keerpunt van online naar internet. Lexis was de belangrijkste reden voor Elsevier. Sinds 1970 had het bedrijf Congressional Information Services (CIS) gekocht als juridisch-politieke informatiedienst. In 1983 werd het model gekopieerd voor de Europese markt onder de naam Europe Data; het bedrijf werd echter in 1987 alweer opgeheven. Maar toen Lexis Nexis in 1994 langskwam als mogelijkheid kon Reed Elsevier als algemene uitgeverij met een consumenten divisie, een business divisie en een wetenschappelijke divisie een mooie online informatiedienst kopen. Behalve de krantenarchieven evenals de zakelijke en juridische informatie, leverde Lexis Nexis ook veel technische en marketing ervaring, die bruikbaar was om een wetenschappelijke informatiediensten zoals Science Direct (1997) en citaten-index  Scopus  op te zetten.  

 

De illustratie uit een brochure van Excerpta Medica is afkomstig uit het boek Tegen het idealisme, een biografie van Pierre Vinken, geschreven door Paul Flentrop; uitgeverij Prometheus (2007)