De Allereerste Almeerder

Uitreiking van de sleuten tot de stacaravan in het Bivak Almere (Foto J.U. Potuyt, Collectie RIJP)

 

Op 1 december 2020 is het 45 jaar geleden, dat Wim Leeman de sleutel tot zijn stacaravan in het Bivak in Almere Haven ontving. Ter herinnering hieraan ontvangt Wim Leeman, nu 90 jaar en wonend in Almere, een taart met een foto van die gelegenheid en een Bivakmuts.

Kerst 1975: Bewoners van het Bivak (Foto Familiearchief)

Wim Leeman was in 1975 één van de acht gezinnen, die in een nederzetting van acht stacaravans, genaamd Bivak, ging wonen. Uiteindelijk waren het 13 volwassenen en 9 kinderen. De kwartiermakers waren drie Rijkspolitiemensen, twee GGD’ers, een medewerker van het telefoonbedrijf van de PTT, een monteur van de energiemaatschappij PGEM en een bode van de Rijksdienst IJsselmeerpolders (RIJP). Oorspronkelijk zouden zij daar voor één jaar blijven, maar het verblijf liep uit tot tweeënhalf jaar. Toen werd het Bivak opgeheven en de stacaravans verdeeld onder verenigingen. Nu staat nog een van de stacaravans op het Tuinpark Water-Land.

De taart wordt Wim Leeman aangeboden door Jak Boumans, die momenteel in het kader van het Humanitas Levensboekproject schrijft aan het levensboek van Wim Leeman onder de titel De Allereerste Almeerder. Behalve bij het leven van Wim Leeman als politieman, wordt uitgebreid in woord en beeld stilgestaan bij het verblijf in het Bivak, dat het begin vormde van Almere.

Voor het boek heeft Jak Boumans interviews afgenomen met Wim Leeman, documentatiemateriaal geraadpleegd, dat was samengesteld door de overleden partner van Wim Leeman en oud-wethouder Volkshuisvesting van Almere, Don van der Woude, en maakt hij gebruik van het Stadsarchief Almere en Flevolands Geheugen evenals een databank met nationale kranten, Delpher.nl, en regionale kranten. 

 Voor meer informatie: https://www.almere.nl/over-almere/historie

Aanbieding van de taart en Bivakmuts: https://www.youtube.com/watch?v=ze4DrNEoHAA

Reis NL online begon 40 jaar geleden

 Op 7 augustus was het 40 jaar geleden dat Viditel werd gelanceerd, de eerste publieke online informatiedienst in Nederland. Meer dan 2000 gebruikers zijn er via Twitter aan herinnerd.

 

Toeval

Toevallig op dezelfde dag vestigde de digitale archeoloog Euan Cochrane de aandacht op een artikel in de serie BBC Future met de titel Why there’s so little left of the early internet? Dat is natuurlijk een vraag die in Nederland ook al is gesteld o.a. door de Koninklijke Bibliotheek (KB) en De Waag. Als we XS4ALL als startpunt van internet in Nederland nemen en 1996 als eerste deponering van internetpagina’s, ook Nederlandse, in het Wayback Machine/Internet Archive, dan hebben we veel van het eerste internet materiaal verloren in Nederland. Gelukkig is er het nodige materiaal van de Digitale Stad gered en is de KB bezig met een reddingsactie van het vroege materiaal op XS4ALL. Maar uit die drie jaar zijn we veel content kwijt (wel hebben we nog een fragment met geluid van van een modem).

Dezelfde vraag geldt voor Viditel

Kijken we naar Viditel dan kunnen we concluderen, dat er digitaal helemaal niets van over is van de pagina’s en structuur; geen magneetbanden en geen harde schijven, niet bij PTT Telecom/KPN, niet in het depot van het Museum voor Communicatie noch bij toenmalige informatieleveranciers zoals Wehkamp, Albert Heijn of Economische Voorlichtingsdienst (EVD) van het ministerie van Economische Zaken. We kunnen dus niet meer zien hoe de eerste videotex studio’s pagina’s maakte en hoe zij de pagina’s structureerden zonder index, maar wel met paginanummers. De eerste rubrieken startten met een driecijferige openingspagina als stam, waaraan meercijferige takken met genummerde pagina’s werd gehangen. Maar de EVD publiceerde bijv. internationale aanbesteding en structureerde die door de pagina’s op datum te rangschikken. Bovendien was er slechts een rudimentaire grafische ondersteuning mogelijk; geen video, animaties en geluid. Maar van dit alles is er digitaal niets van over qua content en infrastructuur.

Zoekboom Viditel

Maar gelukkig hebben we nog foto’s van pagina’s, video’s, reclamemateriaal en Viditel gidsen (in de bibliotheek van het Museum voor Communicatie). Verder zijn er tijdschrift- en krantenartikelen met afbeeldingen.

Van belang voor digitaal erfgoed 

De vraag is natuurlijk of het jammer is dat er digitaal niets en analoog een schim over is van Viditel. In principe is dit geen vraag, want waarom wel webarchivering voor internet en geen archivering voor Viditel. Tenslotte was Viditel de eerste online informatiedienst in Nederland. En net zoals er geworsteld is met internet in de eerste jaren, zo is er in de aanloop naar Viditel (1978-1980) geworsteld met de technologie, content en marketing. Sterker nog voor de eerste keer werd het Nederlandse publiek geconfronteerd met 24/7 toegang tot digitale informatie, digitale informatiedistributie, elektronisch uitgeven, telewinkelen, telebankieren en het elektronisch spoorboekje. Een compacte reconstructie van Viditel zou niet misstaan in het nieuwe Media Museum dat Beeld en Geluid aan het opbouwen is.

Reconstructie 

Aan de hand van het analoge materiaal, de kennis van de Viditelveteranen (Ger Smit, Jonne van der Drift, Kees Rovers, Fred Kappetijn, Gustaaf van Ditzhuijzen, Dick Ahles) en materiaal uit het depot en bibliotheek van het Museum voor Communicatie zouden een paar rubrieken gereconstrueerd kunnen worden. Bovendien zou met behulp van teletekst input software, beschikbaar bij de omroepen, de compacte reconstructie gedigitaliseerd kunnen worden.

Als we er nu aan beginnen, zijn we in ieder geval op tijd om in 2030 de jongeren te vertellen over de 50 jarige reis van online in Nederland aan de hand van Viditel en Internet voorbeelden in het Media Museum, de opvolger van Beeld en Geluid.

 

Online winkelen in Nederland: 40 jaar

Begin dit jaar verscheen het boek 25 jaar Online Winkelen in Nederland, uitgegeven naar aanleiding van het 20 jaar bestaan van het keurmerk Thuiswinkel.org. Een mooi en leerzaam boek. Alleen ontbreekt het eerste hoofdstuk: de start van online winkelen in Nederland. Want de aanzet daartoe werd gegeven op 7 augustus met de lancering van de online dienst Viditel van de PTT.

Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Neelie Smit-Kroes opent Viditel in Sneek

Aanzet tot telewinkelen

Voor de start van de online dienst Viditel werd gebruik gemaakt van de Teletekst variant voor telematica. In plaats van het verzenden van data via de ether, kon een Viditelconsument gebruik maken van telefoonverbinding met de televisie als eindstation. Daarmee werd een tweewegverbinding tot stand gebracht, waarmee men informatie kon opvragen, bestellingen kon plaatsen en theoretisch ook kon bankieren, waarmee de cirkel van online winkelen cirkel zou zijn.

Bij de lancering van Viditel in 1980 waren er 150 zelfstandige informatieleveranciers betrokken, waaronder Albert Heijn, ANP, ABN, de Hobby Computer Club, de Stichting Teleac, Postbus 51, NS, KLM, ANWB, Economische VoorlichtingsDienst, BOVAG en een aantal uitzendbureaus. Een aantal van deze bedrijven nam deel aan het experiment om ervaring op te doen met elektronische handel voor de consumentenmarkt. De meeste deelnemende bedrijven kwamen echter niet verder dan de promotie van hun producten. Er was geen sprake van transacties en fulfillment, laat staan van echte concurrentie.

Technologie

Viditel als dienst groeide langzamer dan verwacht. In september 1981, toen de PTT zo’n 38 miljoen gulden had geïnvesteerd, waren er zo’n 3.000 abonnees. Maar een PTT-functionaris zei in 1982 in het marketingblad Ariadne: “Een kind dat nog niet kan lopen, noem je toch ook geen mislukkeling”. De PTT bleef hoopvol en verwachtte 100.000 abonnees in 1985. Om grootschaligheid te bereiken kreeg Limburg het Zuid-Limburg project van de overheid toebedeeld, waarin de videotextechnologie via de kabel zou worden uitgerold.

Ir. Gustaaf van Ditzhuijzen demonstreert Ditzitel

Een andere technologie werd gebruikt bij het Ditzitel project. Deze interactieve teletekstdienst werd door VNU Nieuwe Media tussen 1984 en 1987 ontwikkeld en in het experimentele stadium geëxploiteerd. Ditzitel werkte op basis van de bestaande infrastructuur, te weten kabel, teletekst en telefoon. De uitvinder van deze dienst was Ir. Gustaaf van Ditzhuijzen, medewerker van VNU Nieuwe Media en tevens projectleider van Ditzitel. Via de toetsen op de telefoon kon een abonnee de dienst bereiken en interactief informatie opvragen, maar ook transacties en bestellingen doen.  Het project werd in 1987 afgeblazen door uitgeverij VNU, dat 23 miljoen gulden geïnvesteerd had. Eind jaren tachtig krijgen de Viditel, Project Zuid-Limburg, RITS en Minitel proefprojecten als A’Tel in Amstelveen en proefproject Nuenen een organisatorische impuls met Videotex Nederland. In deze nieuwe organisatie werden televisie, PC’s en Minitels als eindstations mogelijk evenals de telecom en kabel technologieën voor de doorgifte.

Teletekstschermen van de Kijktelefoon (Coll. CJB)

In 1989 maakt Nederland kennis met commerciële televisie. Eerst met een kanaal genaamd Veronique, dat in 1990 werd herdoopt in RTL4. Behalve reclame tussen programma’s gebruikte deze omroep teletekst niet alleen voor programma-informatie en nieuws, maar ook voor advertenties. Zo experimenteerde bijvoorbeeld RTL met de Kijktelefoon. Via de combinatie van telefoon en teletekst kon een kijker bijvoorbeeld een offerte van een van de adverterende bedrijven, zoals de verzekeringmaatschappij Centraal Beheer, ontvangen op teletekstpagina 200.

Bezorgwagen James Telesuper (Foto Telematica)

Ontwikkeling online winkelen

Echte elektronische handel zag men pas in 1984 met het initiatief James Telesuper van de levensmiddelengroep Unigro. Via telefoon of Viditel konden klanten in de driehoek Amsterdam-Haarlem-Den Haag hun bestellingen doorgeven en laten bezorgen. Afrekenen werd nog in contanten gedaan, want pas in 1986 introduceerde de Postbank als eerste consumentenbank elektronisch betalen, onder de merknaam Girotel. In 1986 nam Albert Heijn James Telesuper over.

De Wehkamp videotex bestelservice Joyce (Foto Telematica)

In 1985 lanceert Wehkamp Jimmy, het voice response bestelsysteem; binnen een paar maanden krijgt het bedrijf 3.000 bestellingen per etmaal binnen; dit in tegenstelling tot het videotex­systeem Joyce.

Albert Heijn waarschuwt

Die bereidheid tot investeren komt mede door 'de fascinatie die van al dat nieuwe speelgoed uitging'. Maar Albert Heijn waarschuwt in 1984 voor 'technologische euforie': online winkelen wordt als doel gezien en niet als middel. Daarnaast is er angst de boot te missen. En in 1987 stelt Paul Postma: “Teleshopping in optima forma nog toekomstmuziek”. De essentie van teleshopping is het tot stand brengen van economische ruiltransactie zonder persoonlijke tussenkomst middels elektronische media.

Schermen Girotel van de Postbank (Coll. CJB)

Technisch was dat al mogelijk via Viditel, zeker na de proef in 1986 met elektronisch betalen via Girotel, maar ook met de kabelprojecten. Teleshopping was weliswaar begonnen, maar echt aantrekkelijk was de reclame nog niet. Afbeeldingen waren opgebouwd uit mozaiekpuntjes en er was geen video n geluid. Dat leverde weliswaar weinig omzet op, maar anderzijds was het moeilijk met name voor de direct marketing en postorderbranche om online winkelen te negeren.

Behalve een nieuwe technologie ontwikkelde Ditzitel ook een brede formule voor de dienst. De gebruiker kon informatie zoals de reisplanner van de NS, vliegtuig-dienstregelingen, reclame, aanbiedingen, hypotheekberekeningen en elektronische betalingen. Maar ook het bestellen van bioscoopkaartjes en pizza's behoorden tot de mogelijkheden, maar deze dienden wel aan de deur te worden afgerekend.

In september '94 beginnen KPN, VNU en RTL met Telekado. Het idee ervoor komt van KPN, en onderzoek wijst uit dat cadeaumarkt zo'n 10 miljard gulden groot is. Cadeaubonnen laten zien dat mensen vaak geen idee en/of tijd hebben om een cadeau uit te zoeken. Daarin zal Telekado moeten voorzien. In Telekado Gids, die in oplage van 3 miljoen elke 3 maanden huis-aan-huis wordt verspreid, staan ca. 180 cadeaus, die telefonisch besteld kunnen worden en betaald met een creditcard. Vervolgens wordt het product verpakt en binnen 24 uur afgeleverd. Maar de resultaten vallen tegen. Twee maanden na de start zijn er slechts zo’n 20.000 bestellingen gedaan.

Politiek

De PTT was een staatsbedrijf. Viditel was dan ook een politiek project met een stuurgroep onder leiding van Professor Zoutendijk. De stuurgroep besliste in 1982 dat Viditel zou doorgaan om meer ervaring op te doen.

In 1988 ontstaat in de Tweede Kamer een 'verhitte discussie' over winkelsluitingstijden. Beperkte openingstijden sluiten niet meer aan bij maatschappelijke behoefte, maar detailhandelsorganisaties verzetten zich tegen verruiming.

In 1988 zag men enerzijds Ditzitel verdwijnen en Viditel weinig impact hebben, maar anderzijds diensten op komen met de Franse combinatie van beeldscherm en telefoon, Minitel, zoals A’Tel en Nuenen en RITS (Regionale Informatie Telematica Sevices) in Den Haag, Tilburg, Almelo opkomen als paddenstoelen. In 1989 speelde het Ministerie van Economische Zaken een belangrijke rol in het samenbrengen van deze partijen om ze vervolgens onder de naam Videotex Nederland door te laten.

Opstartdisc Videotex Nederland (Collectie CJB)

Van telewinkels naar webwinkels

Hoewel Videotex Nederland in 1990 een eerste impact leek te maken met de verschillende technologieën (telematica en kabel), meer afleverstations (televisie, computerscherm) en dienstenformules, had men niet door dat er een andere technologie aan zat te komen: internet. Op 1 april 1993 opende XS4ALL haar poorten en op 15 januari De Digitale Stad. Internet voor de consument was daar. Eind 1994 komen de ministers Wijers en Jorritsma met een stappenplan om de ontwikkeling van de elektronische snelweg te faciliteren. Waren de telewinkels veraf, de webwinkels kwamen kwamen dichterbij. De webwinkels konden reclame maken, informatie verschaffen en bestellingen verwerken, maar moesten nog wel digitale betalingsystemen ontwikkelen zoals iDeal.

Logo Thuiswinkel.org

Op 1 januari 1997 bundelde de opvolger van PTT Telecom, KPN, haar onlinediensten (Videotex Nederland met haar internettak World Access, de berichtendienst Memocom) tot de dienst Planet Internet. Het videotextijdperk was ten einde en de online winkels werden webwinkels, hetgeen in 2000 leidde tot de oprichting van Thuiswinkel.org door 38 bedrijven. Het was het formele samengaan van twee bestaande verenigingen: de Nederlandse Postorderbond en de Online Winkeliersvereniging. De beide organisaties besloten de krachten te bundelen en gezamenlijk verder te gaan als nieuwe belangenvereniging voor alle (web)winkels in Nederland: Thuiswinkel.org.

·         Wijnand Jongen & Wilbert Schreurs: 25 jaar Online Winkelen in Nederland. Uitgeverij NUBIZ, 2020; ISBN 978 94 92790 22 4.

·         Bij het schrijven van deze blogpost is gebruik gemaakt van het boek De doorbraak van direct marketing van Wilbert Schreurs. Beerens Business Press, 1997; ISBN 90 76051 01 1

·         Jak Boumans: Toen digitale media nog nieuw waren – Pre-internet in de polder (1967-1997). Media Update Vakpublicaties, 2011; ISBN 978 90 78730057

      Jak Boumans: De vergeten verjaardag van Viditel (2015)