Begin dit jaar verscheen het boek 25 jaar Online
Winkelen in Nederland, uitgegeven naar aanleiding van het 20 jaar bestaan
van het keurmerk Thuiswinkel.org. Een mooi en leerzaam boek. Alleen ontbreekt
het eerste hoofdstuk: de start van online winkelen in Nederland. Want de aanzet daartoe werd gegeven op 7 augustus met de lancering van de online dienst Viditel van de PTT.
Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Neelie Smit-Kroes opent Viditel in Sneek
Aanzet tot telewinkelen
Voor de start van de online dienst Viditel werd gebruik gemaakt van de Teletekst variant voor telematica. In plaats van het verzenden van data via de ether, kon een Viditelconsument gebruik maken van telefoonverbinding met de televisie als eindstation. Daarmee werd een tweewegverbinding tot stand gebracht, waarmee men informatie kon opvragen, bestellingen kon plaatsen en theoretisch ook kon bankieren, waarmee de cirkel van online winkelen cirkel zou zijn.
Bij de lancering van Viditel in 1980 waren er 150 zelfstandige informatieleveranciers betrokken, waaronder Albert Heijn, ANP, ABN, de Hobby Computer Club, de Stichting Teleac, Postbus 51, NS, KLM, ANWB, Economische VoorlichtingsDienst, BOVAG en een aantal uitzendbureaus. Een aantal van deze bedrijven nam deel aan het experiment om ervaring op te doen met elektronische handel voor de consumentenmarkt. De meeste deelnemende bedrijven kwamen echter niet verder dan de promotie van hun producten. Er was geen sprake van transacties en fulfillment, laat staan van echte concurrentie.
Technologie
Viditel als dienst groeide langzamer dan verwacht. In
september 1981, toen de PTT zo’n 38 miljoen gulden had geïnvesteerd, waren er
zo’n 3.000 abonnees. Maar een PTT-functionaris zei in 1982 in het marketingblad
Ariadne: “Een kind dat nog niet kan lopen, noem je toch ook geen mislukkeling”.
De PTT bleef hoopvol en verwachtte 100.000 abonnees in 1985. Om
grootschaligheid te bereiken kreeg Limburg het Zuid-Limburg project van de
overheid toebedeeld, waarin de videotextechnologie via de kabel zou worden
uitgerold.
Ir. Gustaaf van Ditzhuijzen demonstreert Ditzitel
Een andere technologie werd gebruikt bij het Ditzitel project. Deze interactieve teletekstdienst werd door VNU Nieuwe Media tussen 1984 en 1987 ontwikkeld en in het experimentele stadium geëxploiteerd. Ditzitel werkte op basis van de bestaande infrastructuur, te weten kabel, teletekst en telefoon. De uitvinder van deze dienst was Ir. Gustaaf van Ditzhuijzen, medewerker van VNU Nieuwe Media en tevens projectleider van Ditzitel. Via de toetsen op de telefoon kon een abonnee de dienst bereiken en interactief informatie opvragen, maar ook transacties en bestellingen doen. Het project werd in 1987 afgeblazen door uitgeverij VNU, dat 23 miljoen gulden geïnvesteerd had. Eind jaren tachtig krijgen de Viditel, Project Zuid-Limburg, RITS en Minitel proefprojecten als A’Tel in Amstelveen en proefproject Nuenen een organisatorische impuls met Videotex Nederland. In deze nieuwe organisatie werden televisie, PC’s en Minitels als eindstations mogelijk evenals de telecom en kabel technologieën voor de doorgifte.
Teletekstschermen van de Kijktelefoon (Coll. CJB)
In 1989 maakt Nederland kennis met commerciële televisie. Eerst met een kanaal genaamd Veronique, dat in 1990 werd herdoopt in RTL4. Behalve reclame tussen programma’s gebruikte deze omroep teletekst niet alleen voor programma-informatie en nieuws, maar ook voor advertenties. Zo experimenteerde bijvoorbeeld RTL met de Kijktelefoon. Via de combinatie van telefoon en teletekst kon een kijker bijvoorbeeld een offerte van een van de adverterende bedrijven, zoals de verzekeringmaatschappij Centraal Beheer, ontvangen op teletekstpagina 200.
Bezorgwagen James Telesuper (Foto Telematica)
Ontwikkeling online winkelen
Echte elektronische handel zag men pas in 1984 met het
initiatief James Telesuper van de levensmiddelengroep Unigro. Via telefoon of
Viditel konden klanten in de driehoek Amsterdam-Haarlem-Den Haag hun bestellingen
doorgeven en laten bezorgen. Afrekenen werd nog in contanten gedaan, want pas
in 1986 introduceerde de Postbank als eerste consumentenbank elektronisch
betalen, onder de merknaam Girotel. In 1986 nam Albert Heijn James Telesuper
over.
De Wehkamp videotex bestelservice Joyce (Foto Telematica)
In 1985 lanceert Wehkamp Jimmy, het voice response bestelsysteem; binnen een paar maanden krijgt het bedrijf 3.000 bestellingen per etmaal binnen; dit in tegenstelling tot het videotexsysteem Joyce.
Albert Heijn waarschuwt
Die bereidheid tot investeren komt mede door 'de fascinatie die van al dat nieuwe speelgoed uitging'. Maar Albert Heijn waarschuwt in 1984 voor 'technologische euforie': online winkelen wordt als doel gezien en niet als middel. Daarnaast is er angst de boot te missen. En in 1987 stelt Paul Postma: “Teleshopping in optima forma nog toekomstmuziek”. De essentie van teleshopping is het tot stand brengen van economische ruiltransactie zonder persoonlijke tussenkomst middels elektronische media.
Behalve een nieuwe technologie ontwikkelde Ditzitel ook een brede formule voor de dienst. De gebruiker kon informatie zoals de reisplanner van de NS, vliegtuig-dienstregelingen, reclame, aanbiedingen, hypotheekberekeningen en elektronische betalingen. Maar ook het bestellen van bioscoopkaartjes en pizza's behoorden tot de mogelijkheden, maar deze dienden wel aan de deur te worden afgerekend.
In september '94 beginnen KPN, VNU en RTL met Telekado. Het idee ervoor komt van KPN, en onderzoek wijst uit dat cadeaumarkt zo'n 10 miljard gulden groot is. Cadeaubonnen laten zien dat mensen vaak geen idee en/of tijd hebben om een cadeau uit te zoeken. Daarin zal Telekado moeten voorzien. In Telekado Gids, die in oplage van 3 miljoen elke 3 maanden huis-aan-huis wordt verspreid, staan ca. 180 cadeaus, die telefonisch besteld kunnen worden en betaald met een creditcard. Vervolgens wordt het product verpakt en binnen 24 uur afgeleverd. Maar de resultaten vallen tegen. Twee maanden na de start zijn er slechts zo’n 20.000 bestellingen gedaan.
Politiek
De PTT was een staatsbedrijf. Viditel was dan ook een politiek project met een stuurgroep onder leiding van Professor Zoutendijk. De stuurgroep besliste in 1982 dat Viditel zou doorgaan om meer ervaring op te doen.
In 1988 ontstaat in de Tweede Kamer een 'verhitte discussie' over winkelsluitingstijden. Beperkte openingstijden sluiten niet meer aan bij maatschappelijke behoefte, maar detailhandelsorganisaties verzetten zich tegen verruiming.
In 1988 zag men enerzijds Ditzitel verdwijnen en Viditel weinig impact hebben, maar anderzijds diensten op komen met de Franse combinatie van beeldscherm en telefoon, Minitel, zoals A’Tel en Nuenen en RITS (Regionale Informatie Telematica Sevices) in Den Haag, Tilburg, Almelo opkomen als paddenstoelen. In 1989 speelde het Ministerie van Economische Zaken een belangrijke rol in het samenbrengen van deze partijen om ze vervolgens onder de naam Videotex Nederland door te laten.
Hoewel Videotex Nederland in 1990 een eerste impact leek te maken met de verschillende technologieën (telematica en kabel), meer afleverstations (televisie, computerscherm) en dienstenformules, had men niet door dat er een andere technologie aan zat te komen: internet. Op 1 april 1993 opende XS4ALL haar poorten en op 15 januari De Digitale Stad. Internet voor de consument was daar. Eind 1994 komen de ministers Wijers en Jorritsma met een stappenplan om de ontwikkeling van de elektronische snelweg te faciliteren. Waren de telewinkels veraf, de webwinkels kwamen kwamen dichterbij. De webwinkels konden reclame maken, informatie verschaffen en bestellingen verwerken, maar moesten nog wel digitale betalingsystemen ontwikkelen zoals iDeal.
Op 1 januari 1997 bundelde de opvolger van PTT Telecom, KPN, haar onlinediensten (Videotex Nederland met haar internettak World Access, de berichtendienst Memocom) tot de dienst Planet Internet. Het videotextijdperk was ten einde en de online winkels werden webwinkels, hetgeen in 2000 leidde tot de oprichting van Thuiswinkel.org door 38 bedrijven. Het was het formele samengaan van twee bestaande verenigingen: de Nederlandse Postorderbond en de Online Winkeliersvereniging. De beide organisaties besloten de krachten te bundelen en gezamenlijk verder te gaan als nieuwe belangenvereniging voor alle (web)winkels in Nederland: Thuiswinkel.org.
· Wijnand Jongen & Wilbert Schreurs: 25 jaar Online Winkelen in Nederland. Uitgeverij NUBIZ, 2020; ISBN 978 94 92790 22 4.
· Bij het schrijven van deze blogpost is gebruik gemaakt van het boek De doorbraak van direct marketing van Wilbert Schreurs. Beerens Business Press, 1997; ISBN 90 76051 01 1
· Jak Boumans: Toen digitale media nog nieuw waren – Pre-internet in de polder (1967-1997). Media Update Vakpublicaties, 2011; ISBN 978 90 78730057
Jak Boumans: De vergeten verjaardag van Viditel (2015)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten