Vandaag verschijnt
de papieren versie van de vijftiende editie van de Dikke Van Dale. Een nieuwe
mijlpaal in druk. Toch heeft Van Dale intussen ook een geschiedenis van veertig jaar in
digitalisering en digitale producten achter de rug.
1975: Digitalisering
In 1975 rijpte
binnen Kluwer het plan om een serie tweetalige woordenboeken voor hedendaags
taalgebruik te publiceren. Het trefwoordenbestand (corpus) van een woordenboek
hedendaags Nederlands moest de basis vormen voor de anderstalige woordenboekparen
zoals N-E/E-N, N-F/F-N en N-D/D-N. De redactie van De Dikke Van Dale werd in
een sterfhuisconstructie ondergebracht en de nieuwe serie werd opgestart binnen
Van Dale Lexicografie BV. Deze constructie verzekerde de nieuwe Kluwer dochter
van een ”constante ondersteuning door de kennis en ervaring over het bestaande
en het toekomstige Van Dale-fonds” (Ter inleiding Groot woordenboek hedendaags
Nederlands). Als uitgever werd Pieter Hagers aangesteld, een flamboyante uitgever
van o.a. de Havank boeken bij Bruna. Toen hij bij Van Dale Lexicografie begon
wist hij niets van digitalisering en probeerde automatiseringstermen uit te pas
en te onpas. Hij hield kantoor in het pand van Oosthoek’s Uitgeversmij in de Domstraat
in Utrecht. Deze uitgeverij was reeds actief met de digitalisering van het
redactieproces van naslagwerken zoals de
Summa en later van de zevende editie van de Grote Oosthoek Encyclopedie. Van
Dale Lexicografie werkte wetenschappelijk samen met de afdeling automatisering
van het Instituut voor Nederlandse Lexicografie in Leidenen voor het zetproces met
Salland Zetcentrum, het latere Kluwer Zetcentrum. In de zetterij was het proces
van fotozetten reeds ingevoerd en werd het productieproces steeds verder naar
de redactie gebracht. Maar dat vereiste
nog wel pionierswerk door programmeur Wim Dogterom van het Salland Zetcentrum zoals het opstellen van een alfabetiseringsroutine voor
naslagwerken. Maar eerst moest de wetenschappelijke grondslag gelegd worden
voor de serie tweetalige woordenboeken. Dit gebeurde onder leiding van Pieter
Sterkenburg en Bernard Al. In 1983/1984 verscheen het Groot woordenboek
hedendaags Nederlands en in rap tempo
erna de zes tweetalige woordenboeken.
Het gedigitaliseerde proces was uiteraard interessant voor de redactie, maar was natuurlijk ook een opstap naar elektronisch uitgeven en digitale producten. Van Dale Lexicografie sloeg de videotexgolf van Viditel over, maar kwam wel met de proef CD-ROM van Kluwer in 1986. Hierop publiceerde twee dochterbedrijven van Kluwer een aantal databanken. Van Dale Lexicografie publiceerde één van haar databanken.
In 1989 verzilverde
Van Dale Lexicografie de ervaring met CD-ROM in de schijf Lexitron. Het product
bevatte het Groot woordenboek hedendaags Nederlands en een beperkt encyclopedisch
bestand van de Grote Spectrum Encyclopedie. De CD-ROM werd geproduceerd door de
Maatschappij voor Informatica Diensten (MID) met Wordsheet software. Van Dale’s
commerciële elektronische eersteling had een pittige verkoopprijs van 1750
gulden. Maar de schijf werd geen succes: te vroeg en te duur oftewel te weinig
CD-ROM spelers in de markt.
1994: Electronic
Book
Maar Van Dale
Lexicografie gaf niet op. Toen in 1992 het Netherlands Electronic Book
Committee gevormd werd zat Van Dale Lexicografie ook aan tafel. Sony’s elektronische
boeken werden vastgelegd op een minidisc en de speler was draagbaar; het
product leek interessant genoeg om reizigers aan te spreken. Op 12 maart 1994
werd het Handwoordenboek N-E/E-N, geproduceerd door het MultiMedia Centrum,
gelanceerd.
De ervaring met het
elektronisch boek leidde niet tot een productlijn. Van Dale Lexicografie ging
terug naar CD-ROM en startte met de Van Dale Elektronische Bibliotheek. De
eerste uitgave in deze serie was het Groot woordenboek hedendaags Nederlands
met 85.000 trefwoorden en 10.000 afleidingen en het Groot Synoniemen
Woordenboek met 45.000 trefwoorden. De schijf draaide onder Windows en de
specifieke software van deze schijf was ontwikkeld door Novell Linguistic
Development, hetgeen ook een netwerkversie garandeerde. De eerste loot van de
Elektronische Bibliotheek had een schappelijke prijs. De boeken kostten samen
290 gulden en de CD-ROM 450 gulden, excl. BTW.
Naarmate internet
begon door te dringen en CD-ROM wegdrukte, ontstond de vraag naar de online Van
Dale. Op dit moment bevat de online versie alle woorden uit de 14e editie van
de papieren Dikke Van Dale, aangevuld met alle nieuwe woorden uit de Van Dale
Jaarboeken taal met in totaal 280.126 trefwoorden. Online Van Dale is te gebruiken
op alle besturingssystemen. Er kan 'full text'-zoeken mee gezocht worden binnen
alle artikelen en weer verder te zoeken binnen het gevonden artikel. Een
abonnement op de online Van Dale bedraagt 20 euro per kwartaal. De vijftiende
editie zal ongetwijfeld snel online komen, want ook deze editie is geheel
digitaal geproduceerd door de redactie en de fotozetter/digitale drukker.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten