maandag 5 oktober 2015

Van Dale Lexicografie: digitale pionier



Vandaag verschijnt de papieren versie van de vijftiende editie van de Dikke Van Dale. Een nieuwe mijlpaal in druk. Toch heeft Van Dale intussen ook een geschiedenis van veertig jaar in digitalisering en digitale producten achter de rug.

1975: Digitalisering
In 1975 rijpte binnen Kluwer het plan om een serie tweetalige woordenboeken voor hedendaags taalgebruik te publiceren. Het trefwoordenbestand (corpus) van een woordenboek hedendaags Nederlands moest de basis vormen voor de anderstalige woordenboekparen zoals N-E/E-N, N-F/F-N en N-D/D-N. De redactie van De Dikke Van Dale werd in een sterfhuisconstructie ondergebracht en de nieuwe serie werd opgestart binnen Van Dale Lexicografie BV. Deze constructie verzekerde de nieuwe Kluwer dochter van een ”constante ondersteuning door de kennis en ervaring over het bestaande en het toekomstige Van Dale-fonds” (Ter inleiding Groot woordenboek hedendaags Nederlands). Als uitgever werd Pieter Hagers aangesteld, een flamboyante uitgever van o.a. de Havank boeken bij Bruna. Toen hij bij Van Dale Lexicografie begon wist hij niets van digitalisering en probeerde automatiseringstermen uit te pas en te onpas. Hij hield kantoor in het pand van Oosthoek’s Uitgeversmij in de Domstraat in Utrecht. Deze uitgeverij was reeds actief met de digitalisering van het redactieproces  van naslagwerken zoals de Summa en later van de zevende editie van de Grote Oosthoek Encyclopedie. Van Dale Lexicografie werkte wetenschappelijk samen met de afdeling automatisering van het Instituut voor Nederlandse Lexicografie in Leidenen voor het zetproces met Salland Zetcentrum, het latere Kluwer Zetcentrum. In de zetterij was het proces van fotozetten reeds ingevoerd en werd het productieproces steeds verder naar de  redactie gebracht. Maar dat vereiste nog wel pionierswerk door programmeur Wim Dogterom van het Salland Zetcentrum zoals het opstellen van een alfabetiseringsroutine voor naslagwerken. Maar eerst moest de wetenschappelijke grondslag gelegd worden voor de serie tweetalige woordenboeken. Dit gebeurde onder leiding van Pieter Sterkenburg en Bernard Al. In 1983/1984 verscheen het Groot woordenboek hedendaags Nederlands en in rap  tempo erna de zes tweetalige woordenboeken.

1986: Proef CD-ROM
Het gedigitaliseerde proces was uiteraard interessant voor de redactie, maar was natuurlijk ook een opstap naar elektronisch uitgeven en digitale producten. Van Dale Lexicografie sloeg de videotexgolf van Viditel over, maar kwam wel met de proef CD-ROM van Kluwer in 1986. Hierop publiceerde twee dochterbedrijven van Kluwer een aantal databanken. Van Dale Lexicografie publiceerde één van haar databanken.



1989: Lexitron
In 1989 verzilverde Van Dale Lexicografie de ervaring met CD-ROM in de schijf Lexitron. Het product bevatte het Groot woordenboek hedendaags Nederlands en een beperkt encyclopedisch bestand van de Grote Spectrum Encyclopedie. De CD-ROM werd geproduceerd door de Maatschappij voor Informatica Diensten (MID) met Wordsheet software. Van Dale’s commerciële elektronische eersteling had een pittige verkoopprijs van 1750 gulden. Maar de schijf werd geen succes: te vroeg en te duur oftewel te weinig CD-ROM spelers in de markt.



1994: Electronic Book

Maar Van Dale Lexicografie gaf niet op. Toen in 1992 het Netherlands Electronic Book Committee gevormd werd zat Van Dale Lexicografie ook aan tafel. Sony’s elektronische boeken werden vastgelegd op een minidisc en de speler was draagbaar; het product leek interessant genoeg om reizigers aan te spreken. Op 12 maart 1994 werd het Handwoordenboek N-E/E-N, geproduceerd door het MultiMedia Centrum, gelanceerd. 




1995: Van Dale Elektronische Bibliotheek

De ervaring met het elektronisch boek leidde niet tot een productlijn. Van Dale Lexicografie ging terug naar CD-ROM en startte met de Van Dale Elektronische Bibliotheek. De eerste uitgave in deze serie was het Groot woordenboek hedendaags Nederlands met 85.000 trefwoorden en 10.000 afleidingen en het Groot Synoniemen Woordenboek met 45.000 trefwoorden. De schijf draaide onder Windows en de specifieke software van deze schijf was ontwikkeld door Novell Linguistic Development, hetgeen ook een netwerkversie garandeerde. De eerste loot van de Elektronische Bibliotheek had een schappelijke prijs. De boeken kostten samen 290 gulden en de CD-ROM 450 gulden, excl. BTW.

Online
Naarmate internet begon door te dringen en CD-ROM wegdrukte, ontstond de vraag naar de online Van Dale. Op dit moment bevat de online versie alle woorden uit de 14e editie van de papieren Dikke Van Dale, aangevuld met alle nieuwe woorden uit de Van Dale Jaarboeken taal met in totaal 280.126 trefwoorden. Online Van Dale is te gebruiken op alle besturingssystemen. Er kan 'full text'-zoeken mee gezocht worden binnen alle artikelen en weer verder te zoeken binnen het gevonden artikel. Een abonnement op de online Van Dale bedraagt 20 euro per kwartaal. De vijftiende editie zal ongetwijfeld snel online komen, want ook deze editie is geheel digitaal geproduceerd door de redactie en de fotozetter/digitale drukker.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten